Kompanzasyon sistemi hakkında

Kompanzasyon Nedir?

Elektrik enerjisinde ideal durumda, voltaj (gerilim) ile akım arasında herhangi bir faz farkı bulunmaz. Ancak, endüktif veya kapasitif özellikteki yüklerin devreye girmesiyle akım, gerilime göre ±90 dereceye kadar faz kayması gösterebilir. Bu faz kayması, sistemde verimsizlik ve enerji kayıplarına yol açar.

Bu faz farkını ortadan kaldırmak veya en aza indirmek amacıyla yapılan dengeleme işlemine kompanzasyon denir.

Pratikte, elektrik motorları, bobinler ve transformatörler gibi endüktif özellikteki cihazlar manyetik alan oluşturmak için şebekeden endüktif reaktif güç çeker. Bu durum, şebekede akımın gerilimden geri kalmasına neden olur. Kompanzasyon, bu faz farkını kondansatör grupları veya senkron motorlar yardımıyla gidererek, akım ile gerilimin aynı fazda olmasını sağlar. Böylece enerji sistemi daha verimli çalışır, kayıplar azalır ve ekipmanlar gereksiz yük altında kalmaz.

Kompanzasyon Neden Gereklidir?

Elektrik enerjisinin santralden son kullanıcıya kadar minimum kayıpla taşınması, enerji verimliliği açısından son derece önemlidir. Günümüzde motorlar, klimalar, pompalar, buzdolapları gibi birçok cihaz endüktif karakterdedir ve şebekeden fazladan reaktif enerji çeker. Bu reaktif enerji, iş yapmaz ancak hatlarda ve trafolarda ek kayıplara neden olur.

Kompanzasyon ile bu gereksiz enerji akışı önlenir. Bunun sonucunda:

• Trafoların kapasitesi daha verimli kullanılır,

• Şalter, kablo ve diğer ekipmanların gereksiz büyüklükte seçilmesine gerek kalmaz,

• Gerilim düşümü ve enerji kaybı azalır,

• Daha küçük kesitli kablolar ve daha uygun koruma elemanları kullanılabilir.

Kısacası kompanzasyon, hem enerji kalitesini artırır hem de işletmeler için daha düşük elektrik faturası anlamına gelir. Yapılan ölçümlere göre, kompanzasyonu bulunmayan tesislerde taşınan reaktif enerji miktarı, aktif enerjinin %75 ila %100’ü kadar olabilmektedir. Bu ciddi bir ekonomik kayıptır.

Kompanzasyon tesisleri (örneğin kondansatör panoları), reaktif gücü sistemin ihtiyaç duyduğu noktada üretir. Böylece santralden itibaren tüm şebeke bu yükten kurtulmuş olur ve enerji daha verimli taşınır.

Kompanzasyon Yapılmazsa Ne Olur?

Reaktif gücün kompanze edilmemesi birçok teknik ve ekonomik probleme yol açar:

• Şebekede gereksiz güç kayıpları oluşur,

• Enerji üretim ve dağıtım sistemlerinin kapasitesi düşer,

• Gerilim düşümü artar ve iletim hatlarının taşıma kapasitesi azalır,

• Tesis ekipmanları daha çabuk ısınır ve ömürleri kısalır.

Bu nedenlerle, reaktif yüklerin oluştukları noktada kompanze edilmesi zorunludur. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından belirlenen sınırların dışına çıkan aboneler, reaktif ceza bedeli ödemekle yükümlüdür.

Kompanzasyon Zorunluluğu ve Yasal Dayanak

Kompanzasyon, sadece enerji verimliliği için değil, aynı zamanda yasal bir zorunluluk olarak da tanımlanmıştır.

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun 8 Ocak 2004 tarihli ve 284/2 sayılı kararı (15 Ocak 2004 tarihli Resmî Gazete, Sayı: 25347) gereği, belirli güçteki işletmeler kompanzasyon panosu kurmak ve işletmek zorundadır.

Bu kapsamda:

• Endüktif enerji, aktif enerjinin en fazla %20 - %33’ü,

• Kapasitif enerji, aktif enerjinin en fazla %15 - %20’si kadar olabilir.

Bu oranlar aşıldığında, işletme reaktif enerji cezası öder.
Dolayısıyla her tesis, reaktif güç dengesini bu sınırlar içinde tutacak şekilde kompanzasyon sistemine sahip olmalıdır.

Reaktif Enerji Tarifesi ve Uygulama Esasları

1. Reaktif Enerji Tarifesi Uygulanmayan Aboneler

Mesken aboneleri, tek fazla beslenen küçük tüketiciler ve bağlantı gücü 9 kW’a kadar olan kullanıcılar reaktif enerji tarifesinden muaftır.

2. Reaktif Enerji Tarifesi Uygulanan Aboneler

Bu kapsam dışında kalan işletmeler ve sanayi tesisleri için reaktif enerji tarifesi aşağıdaki esaslara göre uygulanır:

A) Endüktif Reaktif Enerji

• Aboneler, çekecekleri reaktif enerjiyi ölçmek için gerekli ölçü aletlerini (reaktif sayaç) tesis etmek zorundadır.

• Ölçüm düzeni bulunmayan abonelerden, çekilen aktif enerjinin %90’ı oranında reaktif enerji bedeli tahsil edilir.

• Ölçü cihazı bulunan aboneler için, aktif enerjinin %20 - %33’üne kadar olan reaktif tüketim ücretsizdir. Bu sınır aşılırsa, tamamına reaktif enerji tarifesi uygulanır.

B) Kapasitif Reaktif Enerji

• Aşırı kompanzasyon nedeniyle sisteme reaktif enerji veren aboneler, kapasitif sayaç tesis etmekle yükümlüdür.

• Sayaç bulunmazsa, aktif enerjinin %90’ı oranında kapasitif reaktif bedel alınır.

• Sayaç bulunan abonelerde ise aktif enerjinin %15 - %20’sine kadar olan kapasitif enerji için bedel alınmaz, sınır aşılırsa tamamı ücretlendirilir.

C) Her İki Sınırın Aşılması

Endüktif ve kapasitif sınırların her ikisi birden aşılırsa, hangi sayaçta daha yüksek değer ölçülmüşse o değer esas alınarak reaktif enerji bedeli uygulanır.

D) Arıza Durumları

Bir takvim yılı içinde bir kez meydana gelen kompanzasyon arızası nedeniyle oluşan ihlal cezalandırılmaz. Ancak aynı yıl içinde tekrar eden arızalarda, daha önce muaf tutulan bedeller de geriye dönük olarak faturalandırılır.

Sonuç

Kompanzasyon, elektrik enerjisinin verimli kullanılmasını, tesis elemanlarının korunmasını ve şebekenin dengeli çalışmasını sağlar.
Doğru tasarlanmış bir kompanzasyon sistemi, hem enerji maliyetlerini düşürür hem de reaktif cezalardan korunma imkânı sunar.

Bu nedenle, her sanayi tesisi veya yüksek güçlü abone, kompanzasyon sistemini düzenli olarak kontrol etmeli, kondansatör gruplarını ve ölçüm cihazlarını periyodik olarak bakımda tutmalıdır.
Enerji verimliliği ve sürdürülebilirlik açısından kompanzasyon, modern elektrik sistemlerinin vazgeçilmez bir parçasıdır.